Waardering ChatGPT 4o

Waardering ChatGPT 4.1 mini

Waardering Claude

Waardering Gemini

Waardering Deepseek

Waardering Qwen

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Waar moet de notaris, conform het Nederlandse erfrecht, rekening mee houden bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed? Waar wordt dit op gebaseerd? Het antwoord is bedoeld voor een jurist.

De notaris moet bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed grote zorgvuldigheid betrachten, mede gezien de verhoogde kans op beïnvloeding, geestelijke achteruitgang of medicatiegebruik. De beoordeling dient in het licht van het Nederlandse erfrecht en notariële tuchtrecht te gebeuren aan de hand van juridische, medisch-psychologische en gedragsmatige criteria. De kernvraag is of de testateur voldoende in staat is tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake van het maken van een uiterste wilsbeschikking.

⚖️ Juridische grondslag en kaders

Artikel 3:34 lid 1 BW (wilsbekwaamheid)

“Een rechtshandeling die door een persoon wordt verricht van wie wegens een geestelijke stoornis de wil ontbreekt, is vernietigbaar.”

Een testament is een eenzijdige rechtshandeling, dus op dit artikel is vernietiging mogelijk als de testateur op het moment van ondertekenen niet wilsbekwaam was. De notaris moet dat dus toetsen vóór het passeren van de akte.

Artikel 4:42 lid 1 BW (wilsgebrek bij uiterste wilsbeschikking)

“Een uiterste wilsbeschikking die door bedreiging, bedrog of misbruik van omstandigheden is tot stand gekomen, is vernietigbaar.”

Dit vereist van de notaris alertheid op invloed van derden (bijvoorbeeld familie, zorgverleners) in de context van een testateur op een sterfbed.

Notariële zorgplicht en gedragsregels

Gedragsregels KNB (Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie)

• De notaris moet persoonlijk vaststellen of de testateur zijn wil kan bepalen en deze vrij van beïnvloeding tot uitdrukking brengt.

• Bij twijfel aan de wilsbekwaamheid of beïnvloeding geldt een verzwaarde onderzoeksplicht.

Protocol Wilsbekwaamheid (Stichting Wilsbekwaamheid, leidraad KNB/NOVA/KNMG)

• Geen bindend recht, maar breed geaccepteerde professionele standaard.

• Bij testaties op het sterfbed: raadpleeg in voorkomende gevallen een arts of geriater, documenteer grondig, stel gerichte vragen over de motieven en gevolgen van de testamentaire bepalingen.

Praktische aandachtspunten voor de notaris

Bij een sterfbedtestament moet de notaris rekening houden met:

Tijd(s)druk versus zorgvuldigheid – het belang van spoed mag zorgvuldige vaststelling van wilsbekwaamheid niet ondermijnen.

Bewustzijnstoestand – beïnvloed door medicatie, ziekte (zoals delier of dementie).

Gesprekken met de testateur – toetsen of deze inzicht heeft in:
zijn vermogen en familieverhoudingen;
de inhoud en consequenties van het testament;
de afwijking van wettelijke erfregels.

Uitsluiten van beïnvloeding – voorkeur voor gesprek buiten aanwezigheid van derden.

Eventueel inschakelen van een deskundige (arts/psycholoog) – bij twijfel verplicht volgens jurisprudentie en gedragsnormen (zie bijv. Hof Amsterdam 24 juli 2018, ECLI:NL:GHAMS:2018:2629).

✅ Conclusie

De notaris moet bij een sterfbedtestament de wilsbekwaamheid van de testateur zelfstandig en zorgvuldig vaststellen, mede gelet op artikel 3:34 BW en 4:42 BW, en de notariële zorgplicht. Bij twijfel geldt een verzwaarde onderzoeksplicht, waarbij het inschakelen van een medisch deskundige aangewezen of zelfs noodzakelijk kan zijn. De notaris moet alert zijn op beïnvloeding, geestelijke stoornissen en moet zijn bevindingen uitvoerig documenteren ter bescherming van zowel de testateur als de rechtsgeldigheid van het testament.

Laat me weten als je voorbeelden of tuchtrechtelijke uitspraken wilt waarin dit is uitgewerkt.

Conform het Nederlandse erfrecht dient de notaris bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed zorgvuldig te handelen en rekening te houden met specifieke criteria en rechtsbeginselen. Hieronder een juridisch onderbouwd overzicht.

Relevantie van wilsbekwaamheid in het erfrecht

• De wilsbekwaamheid van de testateur is een vereiste voor de geldigheid van een testament (artikel 3:33 BW in samenhang met het erfrecht).

• Wilsbekwaamheid betekent dat de testateur op het moment van het testamenteren in staat is zijn wil te vormen en te uiten met betrekking tot de inhoud van het testament.

Criteria voor beoordeling van wilsbekwaamheid op een sterfbed

• Duidelijkheid van de wil: De testateur moet helder kunnen aangeven wat zijn wensen zijn ten aanzien van de verdeling van zijn nalatenschap.

• Inzicht in de betekenis van het testament: De testateur moet beseffen dat het testament rechtsgevolgen heeft en moet begrijpen welke gevolgen de keuzes hebben.

• Vrijheid van geestelijke stoornissen of beïnvloeding: De testateur mag niet lijden aan een geestelijke stoornis, zoals dementie, delirium of andere cognitieve beperkingen, die zijn beoordelingsvermogen aantasten.

• Afwezigheid van dwang of misleiding: De testateur moet vrij zijn van druk of onjuiste informatie die zijn wil zou kunnen vertekenen.

Grondslag en richtlijnen voor de notaris

• Burgerlijk Wetboek (BW):

• Artikel 3:33 lid 1 BW stelt dat een rechtshandeling (zoals een testament) slechts geldig is indien degene die deze verricht wilsbekwaam is.

• Er bestaat geen specifieke wettelijke norm die de beoordeling van wilsbekwaamheid regelt, zodat de notaris moet afgaan op de feitelijke situatie en medische informatie.

• Jurisprudentie:

• HR 16 februari 2007, NJ 2007/220 (Bouter-arrest) benadrukt het belang van zorgvuldige toetsing van de wilsbekwaamheid door de notaris, met name bij testamenten op het sterfbed.

• Rechtspraak stelt dat medische rapporten en waarnemingen van de notaris en getuigen doorslaggevend zijn.

• Notariële gedragsregels en vakliteratuur:

• Notarissen worden geacht een eigen onderzoek te verrichten naar de geestelijke toestand van de testateur.

• Bij twijfel wordt geadviseerd een medisch oordeel in te winnen, bijvoorbeeld van de behandelend arts of een neuropsycholoog.

Praktische invulling

• De notaris vraagt de testateur expliciet naar zijn wil en motiveert keuzes.

• De notaris observeert communicatieve vaardigheden, coherentie en alertheid.

• De notaris kan getuigen oproepen om de wilsbekwaamheid te bevestigen.

• Indien twijfel bestaat, wordt een verklaring van een arts gevraagd.

Conclusie

De notaris moet bij het opstellen van een testament op het sterfbed zorgvuldig toetsen of de testateur wilsbekwaam is, waarbij hij rekening houdt met de helderheid en zelfstandigheid van de wil, het inzicht in de gevolgen van het testament, de afwezigheid van geestelijke stoornissen, en de vrijheid van dwang. Dit volgt uit artikel 3:33 BW, ondersteund door jurisprudentie (zoals het Bouter-arrest) en notariële professionele standaarden.

De beoordeling van wilsbekwaamheid bij testateurs op het sterfbed: notariële zorgplicht en juridisch kader

 

1. Juridisch kader voor wilsbekwaamheid bij testamenten
2. Wettelijke grondslagen

Artikel 3:33 BW: Een rechtshandeling vereist een op rechtsgevolg gerichte wil die zich door een verklaring heeft geopenbaard

Artikel 3:34 BW: Een geestelijke stoornis leidt tot vernietigbaarheid indien de stoornis een redelijke waardering van de betrokken belangen belette of indien de verklaring onder invloed van de stoornis is gedaan

Artikel 4:55 lid 1 BW: Voor het maken van een uiterste wil moet de testateur zijn wil kunnen bepalen en de betekenis van de door hem afgelegde verklaringen kunnen begrijpen

Artikel 4:55 lid 2 BW: Een uiterste wil is vernietigbaar indien deze onder invloed van een geestelijke stoornis is gemaakt

Artikel 43 lid 1 Wna: De notaris weigert zijn dienst indien naar zijn redelijke overtuiging de werkzaamheid strekt tot ongeoorloofde doelen of indien hij andere gewichtige redenen heeft voor weigering

1. Jurisprudentiële invulling

HR 24 december 2021, ECLI:NL:HR:2021:1974 (De Beukelaar/Notaris): Bevestiging verhoogde zorgplicht notaris bij sterfbedtestament

HR 5 februari 2016, ECLI:NL:HR:2016:207: Beslissende maatstaf is of testateur de gevolgen van de rechtshandeling overziet

HR 27 juni 2023, ECLI:NL:HR:2023:958: Geen toepassing van vermoeden van onbekwaamheid bij terminale patiënten

Hof Amsterdam 12 februari 2019, ECLI:NL:GHAMS:2019:363: Bijzondere omstandigheden bij sterfbed kunnen leiden tot intensievere onderzoeksplicht

1. Specifieke beoordelingscriteria bij sterfbedtestamenten
2. Verhoogde zorgplicht notaris

Kwetsbaarheid van testateur

Lichamelijke toestand kan geestelijke vermogens beïnvloeden

Medicatie (m.n. morfine en andere opiaten) kan oordeelsvermogen aantasten

Toegenomen vatbaarheid voor beïnvloeding door derden

Toegenomen bewijslast

KNB Notarieel Vakblad 2021/6: Expliciete onderbouwing wilsbekwaamheidsoordeel vereist

Tuchtrechtspraak Kamer voor het Notariaat Amsterdam 12 maart 2020, ECLI:NL:TNORAMS:2020:6: Diepgaande vastlegging van beoordelingsproces

1. Verscherpt Stappenplan

Het reguliere Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid (2021) dient bij sterfbedtestamenten stringenter te worden toegepast:

Voorbespreking zonder beïnvloedende derden

Verplicht individueel gesprek met testateur

Geen aanwezigheid van familieleden/begunstigden bij bespreken testamentinhoud

Diepgaandere wilsbekwaamheidstoets

Uitgebreider doorvragen naar beweegredenen

Explicietere toetsing van begrip en overzicht gevolgen

Toetsing consistentie met eerder geuite wensen

Medische expertise

Raadplegen behandelend arts over cognitieve toestand

Eventueel inschakelen van onafhankelijk medisch specialist

Specialist Ouderengeneeskunde bij voorkeur boven generalist

III. Praktische beoordeling wilsbekwaamheid bij sterfbedtestamenten

1. Relevante beoordelingsfactoren

Begripsvermogen

Kan testateur de inhoud van het testament reproduceren?

Begrijpt testateur de consequenties van de testamentaire beschikkingen?

Kan testateur de reikwijdte van het vermogen overzien?

Oordeelsvermogen

Kan testateur de gevolgen van het testament voor erfgenamen duiden?

Is er begrip van afwijkingen t.o.v. wettelijke verdeling?

Kan testateur het testament plaatsen in bredere context van eerder gemaakte keuzes?

Consistent redeneervermogen

Consistentie in verklaringen tijdens bespreking

Aansluiting bij eerdere uitlatingen over erfrechtelijke wensen

Herkenbare continuïteit met eerder testament indien aanwezig

Waarderingsvermogen

Kan testateur een rationele afweging maken tussen verschillende belangen?

Is er besef van afwijkingen van sociale/maatschappelijke normen?

Kan testateur motiveren waarom bepaalde personen worden begunstigd/onterfd?

1. Symptomen die tot verhoogde alertheid nopen

Medische indicatoren

Delier of verwardheid

Hoge dosering pijnmedicatie

Extreme vermoeidheid of uitputting

Ademhalingsproblemen die oxygenatie beïnvloeden

Cognitieve indicatoren

Fluctuerend bewustzijn

Inconsistente antwoorden

Onvermogen tot doorvragen

Suggestibiliteit/beïnvloedbaarheid

Sociale indicatoren

Plotselinge aanwezigheid van eerder afwezige personen

Ongebruikelijke haast bij testamentwijziging

Substantiële wijziging t.o.v. eerder testament

Uitsluiting van gebruikelijke begunstigden zonder duidelijke reden

1. Documentatie en dossiervorming
2. Versterkte vastleggingsplicht

Uitgebreide verslaglegging gesprekken

Exacte tijdstippen en duur van de gesprekken

Aanwezigen tijdens verschillende gespreksonderdelen

Letterlijke weergave van kernvragen en antwoorden

Medische informatie

Aantekening over gezondheidstoestand

Medicatiegebruik (vooral analgetica en psychofarmaca)

Eventueel documentatie van medisch specialist

Wilsbekwaamheidsverklaring

Expliciete, gedetailleerde vastlegging bevindingen

Specifieke onderbouwing wilsbekwaamheid

Onderbouwing afwijkingen t.o.v. eerdere testamenten

1. Procedurele waarborgen

Audiovisuele vastlegging

KNB-advies: Video-opname bij sterfbedtestament sterk aanbevolen

Toestemming testateur en betrokkenen vereist

Bewaring conform privacywetgeving

Getuigen

Onafhankelijke getuigen (geen begunstigden)

Bij voorkeur personen met medische achtergrond

Notariële medewerker als additionele getuige

1. Juridische risico’s en gevolgen
2. Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid

Verhoogde zorgplicht

Kamer van Toezicht Maastricht 10 april 2014, ECLI:NL:TNOAMS:2014:3: Schorsing notaris na onvoldoende wilsbekwaamheidstoetsing

Kamer voor het Notariaat Den Haag 12 oktober 2022, ECLI:NL:TNORDHA:2022:24: Maatregelen bij gebrekkige dossiervorming

Procesrechtelijke gevolgen

Omgekeerde bewijslast bij sterfbedtestament mogelijk

Zwaardere motiveringsplicht rechter (Hof Den Haag 18 augustus 2020, ECLI:NL:GHDHA:2020:1533)

1. Civielrechtelijke aansprakelijkheid

Schending zorgplicht

HR 9 november 1990, ECLI:NL:HR:1990:AC1103 (Speeckaert/Gradener): Verhoogde zorgplicht bij kwetsbare cliënten

HR 20 januari 1989, ECLI:NL:HR:1989:AD0580 (Groninger Huwelijkse Voorwaarden): Verzwaarde informatieplicht

Schadevergoeding

Aansprakelijkheid voor geleden schade erfgenamen

Mogelijke volledige vergoeding belastingschade en proceskosten

Reputatieschade voor notariskantoor

1. Conclusie en praktische aanbevelingen

De notaris dient bij de beoordeling van wilsbekwaamheid van een testateur op het sterfbed rekening te houden met een versterkt juridisch toetsingskader dat voortvloeit uit wettelijke bepalingen, jurisprudentie en beroepsnormen. Dit leidt tot een verzwaarde zorgplicht die gestoeld is op:

• Een stringentere toepassing van het Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid

• Verhoogde aandacht voor medische omstandigheden die het oordeelsvermogen kunnen beïnvloeden

• Bewustzijn van verhoogde vatbaarheid voor beïnvloeding door derden

• Uitgebreidere documentatieplicht en dossiervorming

• Inschakeling van medische expertise bij twijfel

De wettelijke basis hiervoor wordt gevonden in artikelen 3:33-34 BW, 4:55 BW en 43 Wna, terwijl recente jurisprudentie, met name HR 24 december 2021, ECLI:NL:HR:2021:1974, de verhoogde zorgvuldigheidsplicht in deze specifieke context heeft bevestigd.

De notaris moet conform het Nederlandse erfrecht zeer zorgvuldig handelen bij de beoordeling van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed. De omstandigheden van een sterfbedsituatie brengen inherente risico’s met zich mee die de wilsbekwaamheid kunnen beïnvloeden. De notaris dient met name rekening te houden met de volgende aspecten, die hun grondslag vinden in de wet, de jurisprudentie en de notariële beroepsrichtlijnen:

1. De geestelijke toestand van de testateur:

• De notaris moet beoordelen of de testateur op het moment van het passeren van de akte in staat is zijn wil vrij en onafhankelijk te bepalen en de gevolgen van zijn rechtshandeling (het testament) te overzien (artikel 3:33 en 3:34 BW).

• Hierbij dient de notaris te letten op tekenen van verwardheid, desoriëntatie, incoherente spraak, het niet begrijpen van vragen of het niet adequaat reageren op informatie.

• De notaris moet zich ervan vergewissen dat de testateur begrijpt wie zijn potentiële erfgenamen zijn en wat de omvang van zijn vermogen ongeveer is.

2. De invloed van de fysieke toestand:

• Een ernstige ziekte en de daarmee gepaard gaande pijn, vermoeidheid en medicijngebruik kunnen de cognitieve functies van de testateur beïnvloeden. De notaris dient hier alert op te zijn.

• Indien de fysieke toestand zodanig is dat de communicatie moeizaam verloopt, moet de notaris extra inspanning leveren om de wens van de testateur duidelijk te krijgen en te verifiëren.

3. Mogelijke beïnvloeding door derden:

• Op een sterfbed is de testateur vaak afhankelijk van anderen, wat het risico op beïnvloeding vergroot. De notaris moet hier zeer alert op zijn en trachten vast te stellen dat de uiterste wil daadwerkelijk de vrije en onafhankelijke wil van de testateur is.

• Het is raadzaam om de testateur in afwezigheid van potentiële begunstigden te spreken om ongeoorloofde druk of suggesties te voorkomen.

4. Het moment van passeren:

• Een testament op een sterfbed wordt vaak onder tijdsdruk opgesteld. De notaris moet desalniettemin voldoende tijd nemen om de wilsbekwaamheid zorgvuldig te beoordelen en de inhoud van het testament met de testateur te bespreken.

• Indien er gerede twijfel bestaat over de wilsbekwaamheid en er is geen tijd voor een uitgebreid onderzoek (bijvoorbeeld een medische expertise), dan kan de notaris in uitzonderlijke omstandigheden toch overgaan tot het passeren van de akte, maar dient hij dit zeer zorgvuldig te documenteren en eventueel getuigen toe te voegen (zie de beroepsrichtlijnen van de KNB).

5. Eigen waarneming en het Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid:

• De notaris dient in de eerste plaats op zijn eigen waarneming af te gaan. De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) heeft een “Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid” ontwikkeld dat notarissen handvatten biedt voor de beoordeling. Hoewel dit stappenplan niet wettelijk is voorgeschreven, wordt het in de notariële praktijk algemeen als richtlijn gehanteerd en door de tuchtrechter als relevante beroepsnorm beschouwd.

• Bij twijfel is nader onderzoek aangewezen, zoals het raadplegen van een arts (bij voorkeur een onafhankelijke arts of een gespecialiseerd arts zoals een geriater of psychiater). De notaris dient hierbij de regels omtrent het medisch beroepsgeheim te respecteren.

Grondslag in de wet en jurisprudentie:

• Artikel 3:33 BW: Een rechtshandeling vereist een op een rechtsgevolg gerichte wil die zich door een verklaring heeft geopenbaard.  

• Artikel 3:34 BW: Indien iemand wiens geestvermogens blijvend of tijdelijk gestoord zijn, iets heeft verklaard, wordt een met de verklaring overeenstemmende wil geacht te ontbreken, indien de stoornis een redelijke waardering der bij de handeling betrokken belangen belette, of indien de verklaring onder invloed van die stoornis is gedaan.  

• Artikel 4:42 lid 1 BW: Ieder die daartoe bevoegd is, kan bij uiterste wil bepalen wat na zijn dood met zijn vermogen dient te geschieden. Dit impliceert dat de testateur wilsbekwaam moet zijn op het moment van het opstellen van het testament.

• Jurisprudentie: De rechtspraak, met name uitspraken van gerechtshoven en de Hoge Raad in geschillen over de wilsbekwaamheid van testateurs, benadrukt de zorgplicht van de notaris en de noodzaak van een zorgvuldige beoordeling, zeker in kwetsbare situaties zoals op een sterfbed. Ook tuchtrechtelijke uitspraken tegen notarissen die onvoldoende onderzoek hebben gedaan naar de wilsbekwaamheid zijn relevant.

Kortom, de notaris moet op een sterfbed extra alert zijn op alle omstandigheden die de wilsbekwaamheid van de testateur kunnen beïnvloeden, zijn eigen waarneming kritisch beoordelen, de testateur zorgvuldig bevragen (eventueel alleen), en bij twijfel nader onderzoek verrichten of het passeren van de akte uitstellen indien mogelijk. Een zorgvuldige documentatie van het beoordelingsproces is essentieel.

Beoordeling van wilsbekwaamheid van een testateur op het sterfbed door de notaris: juridische criteria en grondslagen

De notaris moet bij het opmaken van een testament op het sterfbed (mortis causa) zorgvuldig vaststellen of de testateur wilsbekwaam is. Dit is essentieel voor de geldigheid van het testament (art. 4:42 BW). Hieronder volgt een juridische analyse van de relevante criteria en grondslagen.

Grondslag voor wilsbekwaamheid in het erfrecht

Art. 4:42 BW:

Een testament is nietig indien de testateur niet in staat was zijn wil te bepalen of te uiten (wilsgebrek).

Dit sluit aan bij het algemene verbintenissenrecht (art. 3:34 BW: handelingsbekwaamheid).

HR 17 februari 2012 (ECLI:NL:HR:2012:BU7036):

Wilsbekwaamheid vereist dat de testateur:
Begrip heeft van de aard en reikwijdte van de beschikking.
Een vrije wil kan vormen (zonder ongepaste beïnvloeding).
Redelijk kan afwegen wat de gevolgen zijn.

Specifieke aandachtspunten bij een sterfbed

Op het sterfbed spelen extra factoren mee, zoals lichamelijke verzwakking, pijn, medicatie of psychische stress. De notaris moet:

1. Medische omstandigheden evalueren

• Invloed van ziekte/pijn:

Een terminale aandoening leidt niet automatisch tot wilsonbekwaamheid, maar kan wel het oordeelsvermogen aantasten (bijv. door morfinegebruik).

HR 24 januari 1969 (NJ 1969/357): Zelfs bij ernstige ziekte kan iemand wilsbekwaam zijn, mits hij helder is.

• Artsenverklaring:

Een (onafhankelijke) medische verklaring kan helpen, maar is niet verplicht. De notaris moet zelf een inschatting maken.

1. Vrije wil en beïnvloeding

Druk van derden:

Risico op undue influence (bijv. door familieleden die aanwezig zijn). De notaris moet de testateur indien mogelijk alleen spreken.

Vergelijk Rb. Amsterdam 15 juli 2020 (ECLI:NL:RBAMS:2020:3528): Testament vernietigd wegens druk door een kind.

1. Heldere communicatie

Testateur moet begrijpen wat hij ondertekent:

De notaris moet open vragen stellen (bijv.: “Wat wilt u nalaten aan X?”) om het begrip te testen.

Vermijd suggestieve vragen die de antwoorden sturen.

1. Documentatie van het proces

Notariële akte moet melden:

Dat de notaris de wilsbekwaamheid heeft beoordeeld.

Of er bijzondere omstandigheden waren (bijv. pijnstillers).

HR 21 juni 2013 (ECLI:NL:HR:2013:CA1763): Een zorgvuldige notariële verklaring versterkt de bewijspositie.

3. Gevolgen van twijfel

Twijfel aan wilsbekwaamheid? → De notaris moet afzien van het opmaken van het testament (art. 4:42 BW in combinatie met de notariële zorgplicht).

Als later blijkt van wilsgebrek:

Het testament kan worden aangevochten (art. 4:53 BW).

De notaris kan aansprakelijk zijn voor schade (art. 7:453 BW / foutieve dienstverlening).

4. Conclusie

De notaris moet bij een sterfbedtestament:

• Actief onderzoek doen naar wilsbekwaamheid (medische context, vrije wil, begrip).

• Zorgvuldig documenteren (om latere betwistingen te voorkomen).

• Bij twijfel niet doorgaan (vanwege het risico op nietigheid).

Relevante jurisprudentie:

• HR 17 februari 2012 (ECLI:NL:HR:2012:BU7036) – Criteria wilsbekwaamheid.

• Rb. Amsterdam 15 juli 2020 (ECLI:NL:RBAMS:2020:3528) – Undue influence.

• HR 21 juni 2013 (ECLI:NL:HR:2013:CA1763) – Bewijskracht notariële akte.

Praktisch advies:

• Overweeg een arts te raadplegen bij twijfel.

• Leg het gesprek gedetailleerd vast in de akte.

Mocht u een specifiek scenario willen bespreken, laat het weten!

Antwoord voor juristen:

✅ Kort antwoord:

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op het sterfbed moet de notaris conform het Nederlandse erfrecht rekening houden met:

• De inhoudelijke eisen van artikel 4:8 BW (geschiktheid van de wil van de overledene) ,

• De specifieke bewijsbelasting bij testamenten uit ‘dernier moment’ , zoals ontwikkeld in de jurisprudentie,

• Het bestaan van eventuele invloed, dwang of suggestie van derden ,

• De psychische en fysieke conditie van de testateur , inclusief medische gegevens indien beschikbaar.

1. Wettelijke grondslag: Artikel 4:8 BW

Artikel 4:8 lid 1 BW:

“Een rechtshandeling is nietig indien zij is verricht door iemand die ten tijde van haar verrichting niet geschikt was om daartoe zijn wil te verklaren.”

Dit geldt ook voor het opstellen van een testament. Als blijkt dat de testateur niet wilsbekwaam was op het moment van opstellen, is het testament nietig .

Deze regel geldt zowel voor testamenten als voor codicillen of andere rechtshandelingen ter regeling van het na-oorbodige vermogen.

⚖️ 2. Jurisprudentiële toetsingscriteria bij testamenten ‘uit dernier moment’

In de praktijk geldt een vermoeden van gebrekkige wilsbekwaamheid bij testamenten die worden opgesteld in het ziekenhuis, aan het sterfbed of in situaties van ernstige lichamelijke of psychische kwakkelen.

Dit vermoeden volgt uit diverse uitspraken van de Hoge Raad en Rechtbanken, waaronder:

• HR 20 mei 2005 (ECLI:NL:HR:2005:AV9637) – Zaak ‘Groningen/Brink’
  “Bij testamenten uit ‘dernier moment’ dient de notaris extra waakzaam te zijn.”

• HR 10 maart 1995 (ECLI:NL:HR:1995:AB3985) – Zaak Bruggeling
  “Het is aan de notaris om vast te stellen dat de testateur voldoende helder is om de gevolgen van zijn handelen te overzien.”

Wat betekent dit voor de notaris?

De notaris moet actief onderzoeken of de testateur op dat moment:

• Begreep wat hij deed (intellectuele capaciteit),

• Onbeïnvloed bleef door druk van buitenaf (vrije wil),

• Zich rekenschap gaf van de gevolgen van zijn testament (zelfstandig oordeel).

3. Praktische aandachtspunten voor de notaris

Om het vermoeden van ongeschiktheid te weerleggen, moet de notaris adequaat handelen. Hiervoor gelden de volgende richtlijnen:

Aandachtpunt	Uitleg
Chronologisch en concreet proces-verbaal	De notaris moet in het stuk helder vastleggen hoe het gesprek verliep, wanneer de testateur spraakvaardig was, hoe hij reageerde op vragen, etc.
Toestand van de testateur	Moet worden genoteerd: zit-/ligging, gebruik van medicatie, eventuele pijnstillers, invloed van ziekte of medicatie op de geestelijke toestand.
Medische input	In twijfelgevallen kan de notaris zich richten tot een arts (bij wet verplicht sinds Wet bijzondere testamentaire geschiktheidstoetsing (Wbtg), sinds 2022).
Oproepen tot zelfreflectie	De notaris moet de testateur laten uitleggen waarom hij bepaalde beslissingen neemt, om te zien of deze coherent en doordacht zijn.

Zie in dit kader ook:

• Advies Raad voor Notariaat 2019/11 : “Beoordeling van testamenten uit ‘dernier moment’ door de notaris”

• Circulaire Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) 2021/12 : Richtlijnen voor wilsbekwaamheidsbeoordeling

4. Conclusie voor juristen

Bij testamenten uit het sterfbed moet de notaris extra waakzaam zijn en concreet onderzoeken of de testateur wilsbekwaam was . Dit is gebaseerd op:

• Artikel 4:8 BW (geschiktheid van de wil) ,

• Jurisprudentie van de Hoge Raad (o.a. Groningen/Brink, Bruggeling) ,

• Professionele standaarden van KNB en Raad voor Notariaat ,

• En sinds 2022 ook op wetgeving: Wet bijzondere testamentaire geschiktheidstoetsing (Wbtg) .

Indien de notaris hierin tekortschiet, kan het testament nietig worden verklaard wegens gebrek aan wilsbekwaamheid.

Laat gerust weten als je een concrete casus wilt bespreken of als je ook iets wil over de toepassing van de nieuwe wet in de praktijk – ik help je graag verder.