Waardering ChatGPT 4o

Waardering ChatGPT 4o mini

Waardering Claude

Waardering Gemini

Waardering Deepseek

Waardering Qwen

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Waar moet de notaris, conform het Nederlandse erfrecht, rekening mee houden bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed? Waar wordt dit op gebaseerd? Het antwoord is bedoeld voor een jurist.

De notaris moet bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed uiterst zorgvuldig te werk gaan, aangezien deze beoordeling essentieel is voor de geldigheid van het testament. De verplichtingen en toetsingscriteria vloeien voort uit wetgeving, tuchtrechtelijke jurisprudentie, en de door de beroepsgroep geformuleerde praktijknormen.

Wettelijk kader en beginselen

Wilsbekwaamheid als geldigheidsvereiste

Volgens artikel 3:34 lid 1 BW is een rechtshandeling (zoals het opmaken van een testament) nietig indien deze tot stand komt onder invloed van een geestelijke stoornis, tenzij aangenomen kan worden dat de wil desondanks op een normale wijze is gevormd.

➡️ Het testament vereist een vrije en weloverwogen wilsvorming door de erflater.

Normatieve toetsing door de notaris

De notaris is verplicht om de wilsbekwaamheid zelfstandig te beoordelen vóór het passeren van de akte. Deze verplichting is onder meer gebaseerd op:

Wet op het notarisambt (Wna)

• Artikel 17 Wna bepaalt dat de notaris moet zorgen voor een behoorlijke voorlichting en erop toeziet dat de akte de werkelijke wil van de comparant weergeeft.

Reglementen en standaarden van de KNB

De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) heeft samen met artsenorganisaties de “Leidraad Beoordeling Wilsbekwaamheid” (2020) vastgesteld. Hierin staan concrete richtlijnen, zoals:

• Alert zijn op risicofactoren, zoals: hoge leeftijd, terminale fase, medicatiegebruik, cognitieve achteruitgang;

• Vragen stellen over de inhoud en gevolgen van het testament, de motivatie voor afwijkingen van eerder beleid, en kennis van erfgenamen;

• Bij twijfel: inschakelen van een deskundig arts of specialist ouderengeneeskunde, liefst voorafgaand aan het passeren van de akte.

Tuchtrechtspraak (o.a. Kamer voor het Notariaat)

Uit tuchtrechtspraak volgt dat de notaris tuchtrechtelijk aansprakelijk kan zijn indien hij een testament passeert zonder zich te vergewissen van de wilsbekwaamheid, vooral bij een testateur op een sterfbed of met medische indicaties. Zie bijvoorbeeld:

• Kamer voor het Notariaat Arnhem-Leeuwarden 27 maart 2020, ECLI:NL:TNORARL:2020:14;

• Hof Amsterdam 12 april 2022, ECLI:NL:GHAMS:2022:1085.

Bijzondere zorgplicht bij testateur op sterfbed

In sterfbedsituaties zijn de risico’s verhoogd. De notaris moet dan:

• intensiever doorvragen naar de achterliggende motieven;

• vastleggen in het dossier wat is besproken en hoe de conclusie omtrent wilsbekwaamheid tot stand is gekomen;

• indien mogelijk, getuigen bij de akte betrekken (ook al is dit niet wettelijk vereist);

• bij ernstige twijfel: weigeren de akte te passeren totdat een medische verklaring van wilsbekwaamheid is overgelegd.

Conclusie

De notaris moet bij een testament op een sterfbed een zware zorgplicht naleven bij het toetsen van de wilsbekwaamheid, gebaseerd op:

• Artikel 3:34 BW (wilstoerekenbaarheid);

• Artikel 17 Wna (zorg voor de werkelijke wil);

• KNB-leidraad wilsbekwaamheid (2020);

• Tuchtrechtelijke jurisprudentie.

De toets is niet medisch, maar juridisch-functioneel, en de notaris is verplicht deze toets zelfstandig en zorgvuldig uit te voeren – eventueel ondersteund door medisch advies.

Laat het weten als je behoefte hebt aan een voorbeeld van een checklist of notitie voor dossiervorming bij deze beoordeling.

Conform het Nederlandse erfrecht moet een notaris bij de beoordeling van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed (bij een zogeheten testament op de terminale sterfbed) zorgvuldig rekening houden met de specifieke omstandigheden rondom de toestand van de testateur. Dit vereist een zorgvuldige toetsing van de mentale toestand van de testateur ten tijde van het maken van het testament.

Juridische grondslag en toetsingscriteria

Wilsbekwaamheid vereist voor testamentaire beschikkingen

• Artikel 3:37 BW vereist dat de testateur wilsbekwaam is, oftewel in staat is tot een voldoende bewust besluit met betrekking tot de inhoud en de gevolgen van het testament.

• Dit betekent dat de testateur de betekenis van zijn handeling moet kunnen begrijpen en de wil redelijk moet kunnen vormen en uiten.

Bijzonderheden rondom sterfbedtestament (art. 4:41 BW)

• Het zogenaamde testament op het sterfbed kan worden gemaakt als de testateur vreest te zullen sterven binnen 14 dagen.

• Bij deze situatie is de kans groot dat de testateur lichamelijk en geestelijk verzwakt is, waardoor de beoordeling van wilsbekwaamheid extra kritisch moet zijn.

De notaris moet:

• Uitvoerig het mentale vermogen van de testateur toetsen:
  De notaris dient na te gaan of de testateur voldoende helderheid van geest heeft om de inhoud en de juridische gevolgen van het testament te overzien.

• Vragen stellen en eventuele aanwijzingen van onwilsbekwaamheid signaleren:
  Dit betreft het vermogen om relevante feiten te begrijpen, afwegingen te maken en een vrije wil te vormen zonder dwang of wanen.

• Medische informatie raadplegen indien nodig:
  De notaris kan verzoeken om een medisch attest of advies van een arts, met name als twijfel bestaat over de geestelijke toestand.

• Waakzaam zijn voor beïnvloeding of dwang:
  Omdat de testateur kwetsbaar is, moet de notaris alert zijn op mogelijke druk van derden.

Jurisprudentie en literatuur

• Rechtspraak benadrukt dat bij sterfbedtestamenten een ruime maar wel zorgvuldige toets geldt, waarbij ook omstandigheden zoals koorts, medicatiegebruik en lichamelijke conditie meegewogen worden (vgl. HR 17 juni 1960, NJ 1960/347).

• In de literatuur wordt vaak verwezen naar een functionele benadering van wilsbekwaamheid, waarbij het cognitieve en emotionele vermogen wordt beoordeeld.

Samenvatting

De notaris moet bij het opmaken van een testament op het sterfbed:

• Zorgvuldig vaststellen of de testateur op het moment van de testamentaire handeling wilsbekwaam is, ondanks lichamelijke en geestelijke kwetsbaarheid.

• Hierbij rekening houden met medisch relevante factoren, het mentale beoordelingsvermogen en mogelijke beïnvloeding.

• Indien twijfel bestaat, een medisch advies inwinnen en eventuele relevante omstandigheden documenteren.

• Deze zorgvuldige toetsing is gebaseerd op artikel 3:37 BW (wilsbekwaamheid), artikel 4:41 BW (sterfbedtestament) en onderliggende jurisprudentie.

Beoordeling wilsbekwaamheid testateur op sterfbed

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op het sterfbed dient de notaris verhoogde waakzaamheid te betrachten. Het betreft een complexe juridische beoordeling waarbij diverse factoren een rol spelen.

Juridisch kader

De juridische basis voor de beoordeling ligt primair in:

• Artikel 3:33 BW – Vereiste van een op rechtsgevolg gerichte wil die zich door verklaring heeft geopenbaard.

• Artikel 3:34 BW – Regeling omtrent geestelijke stoornis.

• Artikel 4:42 lid 3 BW – Nietigheid testament bij ontbreken van vrije en bewuste wilsvorming testateur.

• Artikel 21 Wet op het notarisambt – Notariële onderzoeksplicht en ministerieplicht.

Specifieke aandachtspunten bij sterfbedsituatie

Verhoogde waakzaamheid

De Hoge Raad heeft in zijn arrest van 24 december 2002 (ECLI:NL:HR:2002) bepaald dat in een sterfbedsituatie verhoogde waakzaamheid is geboden. Dit vereist:

• Extra zorgvuldigheid bij onderzoek naar wilsbekwaamheid

• Uitgebreidere documentatie van bevindingen

• Mogelijke raadpleging van deskundigen

Concreet beoordelingskader

Op basis van vaste jurisprudentie (o.a. Hof Amsterdam 26 juli 2016, ECLI:NL:GHAMS:2016:3069) dient de notaris te toetsen of de testateur:

• Begrijpt wat een testament is en wat de rechtsgevolgen ervan zijn

• In staat is zijn vermogenssituatie te overzien

• Begrijpt welke personen aanspraken op zijn nalatenschap kunnen maken

• De gevolgen van de testamentaire beschikkingen kan overzien

• Vrij is van ongeoorloofde beïnvloeding

Specifieke sterfbedsituatie-factoren

Met betrekking tot sterfbedsituaties spelen aanvullende factoren een rol:

• Medische toestand: Invloed van medicatie, pijn, verminderd bewustzijn (HR 13 februari 2004, ECLI:NL:HR:2004
  )

• Mogelijke beïnvloeding door omstanders (Hof Den Haag 19 augustus 2015, ECLI:NL:GHDHA:2015:2434)

• Tijdsdruk die een zorgvuldige beoordeling kan bemoeilijken

Praktische invulling notariële taak

Notariële onderzoeksmethoden

De notaris dient:

• Een uitgebreid persoonlijk gesprek met de testateur te voeren, bij voorkeur onder vier ogen

• Gerichte doorvragen te stellen over de inhoud van het testament

• Mogelijke tegenstrijdigheden in instructies aan testateur voor te leggen

• Waar mogelijk medische informatie te verkrijgen (met inachtneming van privacywetgeving)

• Bij twijfel een deskundige (arts of psychiater) te raadplegen (KNB Handboek Erfrecht)

Verslaglegging

De notaris moet zijn bevindingen zorgvuldig documenteren:

• In een afzonderlijk dossier of in de akte

• Met vermelding van gespreksinhoud, observaties en ingewonnen informatie

• Met aandacht voor de toegepaste verificatiemethoden (KNB Notarieel Statement protocol)

Omgang met weigeringsplicht en ministerieplicht

Bij ernstige twijfel aan wilsbekwaamheid dient de notaris dienst te weigeren (artikel 21 lid 2 Wna). De gespannen verhouding tussen ministerieplicht en weigeringsplicht (HR 3 april 2015, ECLI:NL:HR:2015:831) vereist een zorgvuldige afweging en deugdelijke motivering bij weigering.

Tuchtrechtelijke dimensie

De Kamers voor het Notariaat en het Hof Amsterdam (als tuchtrechter) toetsen regelmatig of notarissen voldoende zorgvuldig hebben gehandeld:

• Hof Amsterdam 16 september 2014, ECLI:NL:GHAMS:2014:3800

• Kamer voor het Notariaat Amsterdam 17 maart 2016, ECLI:NL:TNORAMS:2016:1

Uit deze jurisprudentie blijkt dat onzorgvuldige beoordeling van wilsbekwaamheid in sterfbedsituaties tot disciplinaire maatregelen kan leiden.

Conclusie

De notaris dient bij een testateur op het sterfbed bijzondere waakzaamheid te betrachten, gedegen onderzoek te doen naar de wilsbekwaamheid, dit adequaat te documenteren en bij gerede twijfel deskundigen te raadplegen. De juridische toetsing is niet primair medisch maar normatief: bezit de testateur voldoende begrip van zijn handelen in relatie tot zijn vermogen en de gevolgen van zijn testamentaire beschikkingen? Als bewaker van de rechtszekerheid heeft de notaris hierin een cruciale rol

Gemini

Ja, de verhuurder heeft naar Nederlands recht wel aanspraak op de wettelijke rente, ook al bevatten zijn algemene voorwaarden een ‘oneerlijk’ rentebeding.

Grondslag:

De grondslag hiervoor ligt in het onderscheid tussen de contractuele rente en de wettelijke rente in het Nederlandse recht.

• Vernietiging van het oneerlijke beding: Indien een beding in de algemene voorwaarden als oneerlijk wordt aangemerkt in de zin van artikel 6:233 sub a BW en de Richtlijn oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten (93/13/EEG), kan dit beding door de consument-huurder worden vernietigd. Een vernietigd beding wordt geacht nooit te hebben bestaan (artikel 3:53 lid 1 BW). Dit betekent dat de verhuurder geen aanspraak kan maken op de contractueel overeengekomen (oneerlijke) rente.

• Wettelijke rente als vangnet: Artikel 6:119 BW (voor niet-handelsovereenkomsten, zoals huurovereenkomsten met consumenten) bepaalt dat indien de schuldenaar in verzuim is met de voldoening van een geldsom, de schuldeiser recht heeft op de wettelijke rente over het verschuldigde bedrag vanaf het moment dat het verzuim intreedt. Dit recht op wettelijke rente vloeit rechtstreeks voort uit de wet en is niet afhankelijk van een contractuele afspraak hierover in de algemene voorwaarden.

• Jurisprudentie: De heersende leer en de recente jurisprudentie bevestigen dat de vernietiging van een oneerlijk contractueel rentebeding niet betekent dat de verhuurder geen aanspraak meer kan maken op de wettelijke rente. De wettelijke rente fungeert als een defaultregeling voor het geval van betalingsverzuim. Het oneerlijke beding wordt geëlimineerd, maar de wettelijke regeling blijft van toepassing.

Concreet betekent dit:

Als het contractuele rentebeding in de algemene voorwaarden als oneerlijk wordt vernietigd, kan de verhuurder geen aanspraak maken op de hogere rente die mogelijk in dat beding stond. Echter, zodra de huurder in verzuim is met de betaling van de huur, heeft de verhuurder op grond van artikel 6:119 BW wel recht op de wettelijke rente over de verschuldigde huurachterstand vanaf de dag dat het verzuim is ingetreden.

De ratio hierachter is dat de wettelijke rente een vergoeding vormt voor de schade die de schuldeiser lijdt door de vertraging in de betaling, en dit recht is niet afhankelijk van de (oneerlijke) afspraken die partijen mogelijk in hun algemene voorwaarden hebben opgenomen over een specifieke rentevergoeding.

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed moet de notaris, conform het Nederlandse erfrecht, bijzondere zorgvuldigheid betrachten vanwege het verhoogde risico van beïnvloeding, lichamelijke verzwakking of cognitieve achteruitgang. De beoordeling is gebaseerd op art. 4:53 BW (vereisten voor een geldig testament) en jurisprudentie over testamentaire bekwaamheid.

Kernaspecten voor de notaris

Testeervermogen (art. 4:53 BW)

• De testateur moet in staat zijn:
  Te begrijpen dat hij een testament opstelt;
  De omvang van zijn vermogen te overzien;
  De claims van natuurlijke erfgenamen (bijv. kinderen, partner) te waarderen.

• HR 26 november 1976 (ECLI:NL:HR:1976:AZ4675) benadrukt dat geen volledige geestelijke helderheid vereist is, maar wel een redelijk begrip van de testamentaire handeling.

Verminderde capaciteit door ziekte of medicatie

• Bij terminale patiënten moet de notaris nagaan of:
  Pijn, medicatie (zoals morfine) of uitputting het oordeelsvermogen niet aantasten;
  De testateur coherent en consistent blijft in zijn wilsuiting.

• Een medische verklaring (bijv. van een behandelend arts) kan nuttig zijn, maar is niet verplicht (HR 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006).

Risico van beïnvloeding

• De notaris moet alert zijn op:
  Dwang of overreding door derden (bijv. familieleden);
  Plotselinge, onverklaarbare wijzigingen in het testament (bijv. onterving zonder reden).

• Indien nodig moet de notaris de testateur zonder aanwezigen verhoren.

Documentatie en procesvastlegging

• De notaris moet:
  Aantekeningen maken over de geestelijke toestand van de testateur;
  Open vragen stellen om het begrip te testen (bijv. “Kunt u uitleggen waarom u deze verdeling kiest?”);
  Eventueel een verklaring van wilsbekwaamheid opnemen in de akte.

Rechtsgrond en jurisprudentie

• Art. 4:53 BW: Vereist dat de testateur “tot het verrichten van deze rechtshandeling bekwaam” is.

• HR 20 december 2019 (ECLI:NL:HR:2019:2006): Bevestigt dat de notaris een eigen verantwoordelijkheid heeft om wilsbekwaamheid te beoordelen, ook zonder medisch advies.

• HR 26 november 1976 (ECLI:NL:HR:1976:AZ4675): Een testateur hoeft niet volledig gezond te zijn, maar moet wel de reikwijdte van zijn beslissing begrijpen.

Praktische aanbevelingen

• Voorkom haast: Neem voldoende tijd voor het gesprek.

• Betrek een arts bij twijfel (niet verplicht, maar wel verstandig).

• Leg de bevindingen schriftelijk vast (beschermt tegen latere betwisting).

Conclusie
De notaris moet bij een sterfbedtestament extra waarborgen inbouwen om de vrijwilligheid en helderheid van de wilsuiting te garanderen. Hoewel geen medisch oordeel vereist is, moet de notaris zelf overtuigd zijn van het testeervermogen, mede op basis van gedrag en reacties tijdens het gesprek. Een zorgvuldige dossieropbouw is cruciaal voor de weerbaarheid van de akte bij eventuele juridische procedures.

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed moet de notaris rekening houden met de volgende kernaspecten, zoals vastgelegd in artikel 44 BW en de jurisprudentie van de Hoge Raad:

• Of de testator in staat is om de aard en betekenis van de testamentaire beschikking te begrijpen.

• Of de testator in staat is om vrije wil te uiten zonder dwang of ongepaste invloed.

• Of er sprake is van duidelijke signalen die twijfel doen rijzen over zijn geestelijke vermogens (bijvoorbeeld door ziekte, medicatie of verzwakking).

Deze eisen zijn gebaseerd op artikel 44 BW, dat stelt dat een testament alleen geldig is indien de testator bij het opmaken ervan wilsbekwaam was. De interpretatie hiervan wordt verder uitgewerkt in de jurisprudentie en literatuur.

Toelichting en juridische onderbouwing

Wilsbekwaamheid volgens artikel 44 BW

Artikel 44 BW stelt:

“Een testament is slechts geldig, indien de testator ten tijde van de opmaak daarvan in staat was om de aard en betekenis van de daarin vervatte beschikkingen te begrijpen.”

Dit betekent dat de testator:

• Moet begrijpen wat hij nalatig is;

• Moet beseffen wie zijn erfgenamen zijn of zouden kunnen zijn;

• Moet begrijpen wat de gevolgen zijn van zijn testamentaire beschikkingen.

Deze eisen gelden ook voor situaties waarin een testament op een sterfbed wordt opgemaakt, hoewel deze context extra aandacht vereist vanwege de bijzondere omstandigheden.

Praktische aspecten bij het beoordelen van wilsbekwaamheid

De notaris heeft een pligt tot onderzoek naar de wilsbekwaamheid van de testator. Bij een sterfbedtestament moet hij extra alert zijn op mogelijke factoren die de wilsbekwaamheid kunnen ondermijnen. Deze factoren omvatten:

Geestelijke toestand

• Is de testator bij kennis? Bijvoorbeeld, lijdt hij aan dementie, delier of andere cognitieve stoornissen?

• Kan hij coherent praten en vragen beantwoorden?

Fysieke toestand

• Verzwakt de testator snel door ziekte of medicatie?

• Is hij in staat om zelfstandig beslissingen te nemen?

Vrijwilligheid

• Is de testator vrij van druk of ongepaste invloed van derden (bijvoorbeeld familieleden of verzorgers)?

• Is er een risico op misbruik of manipulatie?

Tijdigheid

• Is er voldoende tijd om de testator uitgebreid te informeren en zijn wensen te bespreken?

• Wordt er niet gehandeld in haast of onder druk?

Jurisprudentie en commentaren

De Nederlandse rechtspraak biedt richtlijnen voor het beoordelen van wilsbekwaamheid. Belangrijke arresten zijn:

• HR 20 november 1987 (NJ 1988/156) : Het Hof benadrukte dat wilsbekwaamheid niet betekent dat de testator alle details moet begrijpen, maar wel de essentiële kenmerken van de beschikkingen.

• HR 16 oktober 2009 (ECLI:NL:HR:2009:BH5620) : Het Hof stelde dat een testator niet per se volledig gezond hoeft te zijn, mits hij op het moment van het opmaken van het testament voldoende begrip heeft.

Commentaren op artikel 44 BW benadrukken dat de notaris een kritische houding moet aannemen en niet blind mag vertrouwen op de schijnbare bekwaamheid van de testator.

Praktische maatregelen voor de notaris

Om wilsbekwaamheid adequaat te beoordelen kan de notaris de volgende stappen ondernemen:

• Gesprek voeren : Stel gerichte vragen om na te gaan of de testator begrijpt wat hij doet (bijvoorbeeld: “Wie zijn uw erfgenamen?” of “Wat zijn de gevolgen van uw keuze?”).

• Signalen herkennen : Let op inconsistent gedrag, verwarring of tekenen van dwang.

• Derden raadplegen : In twijfelgevallen kan de notaris een arts consulteren om de geestelijke toestand van de testator te beoordelen.

• Documentatie vastleggen : Noteer de bevindingen en redenen waarom de notaris concludeert dat de testator wilsbekwaam is.

Conclusie

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testator op een sterfbed moet de notaris rekening houden met de aard en betekenis van de testamentaire beschikkingen, de vrijwilligheid van de testator en eventuele signalen van geestelijke of fysieke beperkingen . Dit is gebaseerd op artikel 44 BW en de jurisprudentie van de Hoge Raad, die stelt dat een testator moet begrijpen wat hij doet en vrij van dwang moet zijn.

Antwoord: ⬛️ De notaris moet rekening houden met de aard en betekenis van de beschikkingen, de vrijwilligheid van de testator en signalen van beperkingen. Grondslag: art. 44 BW en jurisprudentie.