ChatGPT 4o

ChatGPT 4o mini

Claude

G
Gemini

DeepSeek

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Waar moet de notaris, conform het Nederlandse erfrecht, rekening mee houden bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed? Waar wordt dit op gebaseerd? Het antwoord is bedoeld voor een jurist.

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed moet de notaris uiterst zorgvuldig te werk gaan en rekening houden met zowel juridische als feitelijke aspecten. Dit is essentieel om de geldigheid van de uiterste wilsbeschikking te waarborgen en te voorkomen dat deze later wordt vernietigd op grond van art. 4:55 BW (gebrek aan wilsbekwaamheid). De eisen en uitgangspunten hiervoor zijn gebaseerd op jurisprudentie, gedragsregels, en de wet. Hier volgt een toelichting:

Juridische uitgangspunten voor wilsbekwaamheid

De wilsbekwaamheid van een testateur houdt in dat deze in staat is om:

• De gevolgen van zijn of haar handelingen te begrijpen (inzicht).

• De vrije wil te vormen, zonder beïnvloeding door derden (onafhankelijkheid).

De geldigheid van een uiterste wilsbeschikking kan worden aangetast als de testateur op het moment van ondertekening:

• Niet in staat was de gevolgen van zijn handelingen te overzien.

• Onder druk of beïnvloeding heeft gehandeld.

De toetsing aan deze normen is gebaseerd op:

• Artikel 3:33 BW: Vereiste van een op een rechtsgevolg gerichte wil.

• Artikel 3:34 BW: Vermoeden van het ontbreken van een wil bij een geestelijke stoornis.

• Artikel 4:55 lid 1 BW: Specifieke toepassing van wilsbekwaamheid bij testamenten.

De rol en zorgplicht van de notaris

De notaris heeft een zorgplicht bij het opstellen van een testament. Bij een testateur op een sterfbed dient de notaris bijzondere aandacht te hebben voor:

• Toetsing van wilsbekwaamheid

De notaris moet onderzoeken of de testateur voldoende in staat is om zijn of haar wil te vormen en te uiten. Bij twijfel over wilsbekwaamheid is het raadzaam een medische deskundige in te schakelen (bijvoorbeeld een arts of specialist in geriatrie). Dit is in lijn met de zorgplicht van de notaris, zoals bevestigd in de Gedragsregels voor notarissen en jurisprudentie.

• Vrije wilsvorming

De notaris moet onderzoeken of er sprake is van beïnvloeding door derden (bijvoorbeeld familieleden of verzorgers). Dit betekent dat het gesprek met de testateur bij voorkeur buiten aanwezigheid van anderen plaatsvindt.

• Medische omstandigheden

Bij een testateur op een sterfbed spelen vaak complicerende factoren, zoals medicatie, pijn, of vermoeidheid. De notaris moet rekening houden met de invloed van deze omstandigheden op het beslisvermogen van de testateur.

• Documentatie en verslaglegging

De notaris moet zorgvuldig documenteren hoe de wilsbekwaamheid is getoetst. Dit omvat een beschrijving van de medische situatie, de manier waarop de notaris de testateur heeft bevraagd, en eventuele inschakeling van derden.

Jurisprudentie

De beoordeling van wilsbekwaamheid is een feitenkwestie die aan de hand van specifieke omstandigheden wordt beoordeeld. Relevante rechtspraak is onder meer:

• HR 1 februari 2013 (ECLI:NL:HR:2013:BY2080): De Hoge Raad benadrukte dat wilsbekwaamheid subjectief moet worden beoordeeld op het moment van ondertekening van het testament. Bij twijfel dient de notaris proactief onderzoek te doen.

• HR 19 maart 2004 (ECLI:NL:HR:2004:AO2778): Bij vermoedens van beïnvloeding of geestelijke stoornissen rust een verzwaarde onderzoeksplicht op de notaris.

• Hof Amsterdam 30 januari 2018 (ECLI:NL:GHAMS:2018:211): Het hof oordeelde dat een notaris onzorgvuldig had gehandeld door geen medisch advies in te winnen bij een testateur in verzwakte toestand.

Grondslagen voor de verplichtingen van de notaris

De eisen die aan de notaris worden gesteld bij de beoordeling van wilsbekwaamheid zijn gebaseerd op:

• Artikel 21 Wna (Wet op het notarisambt): De notaris moet zorg dragen voor de rechtsgeldigheid van het opgemaakte document en is verplicht te waken tegen mogelijke onregelmatigheden.

• Artikel 4:55 BW: Een testament kan worden vernietigd indien de testateur op het moment van ondertekening niet wilsbekwaam was.

• Gedragsregels voor notarissen: Deze leggen de nadruk op onafhankelijkheid, onpartijdigheid, en zorgvuldigheid.

Conclusie

Bij een testateur op een sterfbed moet de notaris rekening houden met de volgende aspecten:

• Zorgvuldige toetsing van de wilsbekwaamheid, waarbij medische hulp kan worden ingeschakeld.

• Vrije wilsvorming en het uitsluiten van beïnvloeding door derden.

• Documentatie van de toetsingsmethoden en omstandigheden.

Deze verplichtingen zijn gebaseerd op artikel 4:55 BW, artikel 3:33 en 3:34 BW, de Wet op het notarisambt, en relevante jurisprudentie. Indien de notaris nalaat zorgvuldig onderzoek te doen, kan de rechtsgeldigheid van het testament in gevaar komen.

In het Nederlandse erfrecht heeft de notaris een belangrijke rol bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur, vooral wanneer het testament wordt opgemaakt in een situatie waarin de testateur op zijn sterfbed ligt. Het beoordelen van de wilsbekwaamheid is een essentieel onderdeel van de notariële taak, aangezien een testament alleen rechtsgeldig is als het is opgesteld door een wilsbekwame testateur.

Wilsbekwaamheid volgens het Nederlandse erfrecht

In het Nederlandse erfrecht wordt de wilsbekwaamheid geregeld in artikel 7:1 BW (Burgerlijk Wetboek). Volgens dit artikel is een persoon wilsbekwaam wanneer hij of zij in staat is om bewust en vrijwillig een wil te vormen en deze wil tot uitdrukking te brengen, bijvoorbeeld door het opstellen van een testament.

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid wordt gekeken naar de mentale toestand van de testateur op het moment dat het testament wordt opgesteld. Een testateur moet in staat zijn om te begrijpen wat de inhoud van het testament is en wat de gevolgen daarvan zijn, evenals de invloed die het testament heeft op de erfopvolging.

Factoren waarmee de notaris rekening moet houden bij de wilsbekwaamheid

De notaris moet bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van de testateur, vooral in een situatie waarin de testateur op zijn sterfbed ligt, rekening houden met verschillende aspecten, zoals:

• De geestelijke toestand van de testateur

De notaris moet beoordelen of de testateur in staat is om op het moment van het opstellen van het testament een duidelijke en redelijke beslissing te nemen. Dit betekent dat de testateur moet kunnen begrijpen wat hij of zij wenst te regelen met het testament, en wat de gevolgen van de bepalingen daarvan zijn.

Er wordt vaak gekeken naar de mentale helderheid van de testateur, zoals zijn of haar vermogen om te begrijpen welke goederen er zijn, wie de erfgenamen zijn, en wat de gevolgen van het testament zullen zijn. Bij een testateur op het sterfbed kan de geestelijke toestand soms fragiel zijn, bijvoorbeeld door pijn, medicatie of het naderende overlijden, wat de beoordelingscapaciteit kan beïnvloeden.

• Medische verklaring of bewijs van de gezondheidstoestand

Indien er twijfel bestaat over de wilsbekwaamheid van de testateur, kan de notaris de bijstand van een arts inroepen, die een verklaring kan afleggen over de gezondheidstoestand en de mentale capaciteit van de testateur. De arts kan bijvoorbeeld vaststellen of de testateur in staat is om zijn wil op een verstandige manier te uiten.

De notaris moet zich ervan vergewissen dat er geen aanwijzingen zijn dat de testateur onder invloed van sterke medicatie, bewusteloosheid of verwarring handelt, wat de geldigheid van het testament zou kunnen aantasten.

• Afwezigheid van dwang of bedrog

De notaris moet erop toezien dat het testament wordt opgesteld zonder dwang of bedrog van derden. Dit betekent dat de testateur in staat moet zijn om zijn wil zonder externe druk of invloed te bepalen. Bij het sterfbed kunnen emoties en spanningen in de familie een rol spelen, en de notaris moet ervoor zorgen dat het testament daadwerkelijk de wilsbeschikking van de testateur weerspiegelt.

Vermoeden van wilsbekwaamheid en het bewijs bij twijfel

Er is een presumptie van wilsbekwaamheid: een testateur wordt in principe geacht wilsbekwaam te zijn, tenzij er redelijke twijfel is over de geestelijke toestand. Als er redelijke twijfel bestaat over de wilsbekwaamheid, is het de verantwoordelijkheid van de notaris om zorgvuldig te handelen en desnoods aanvullende stappen te ondernemen, zoals het inwinnen van een medisch advies.

Het ontbreken van bewijs van wilsbekwaamheid kan ertoe leiden dat het testament wordt vernietigd of nietig verklaard. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als blijkt dat de testateur op het moment van het opstellen van het testament niet in staat was om de gevolgen van zijn handelingen te overzien.

Jurisprudentie en juridische richtlijnen

De rechtspraak biedt richtlijnen voor het beoordelen van de wilsbekwaamheid in geval van twijfel. De Hoge Raad heeft in verschillende uitspraken aangegeven dat het beoordelen van de wilsbekwaamheid afhankelijk is van de omstandigheden van het geval. Dit betekent dat de notaris in elk geval zelf moet oordelen op basis van de concrete situatie van de testateur, waarbij hij of zij moet afwegen of de testateur in staat is om de inhoud van het testament te begrijpen.

Voorbeeld van jurisprudentie:

In de arrest van de Hoge Raad van 3 april 1998 (ECLI:NL:HR:1998:ZD1130) werd aangegeven dat het niet uitmaakt of de testateur op het sterfbed ligt, zolang deze op het moment van het opstellen van het testament in staat is om zijn wil redelijk en bewust te bepalen.

Conclusie

De notaris moet bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur, vooral als deze op het sterfbed ligt, rekening houden met verschillende factoren die de geestelijke toestand en het vermogen van de testateur om zijn wil uit te drukken beïnvloeden. De mentale helderheid, de afwezigheid van dwang of bedrog, en de eventuele medische situatie van de testateur moeten zorgvuldig worden afgewogen. Indien er twijfel bestaat over de wilsbekwaamheid, kan de notaris aanvullende maatregelen nemen, zoals het inwinnen van een medische verklaring. De notaris is verantwoordelijk voor het waarborgen dat het testament de echte wil van de testateur weerspiegelt en dat deze wilsbekwaam is bij het opstellen ervan.

Deze vraag vereist een analyse vanuit het erfrecht en de notariële praktijk.

Juridisch kader:

• Art. 4:55 lid 2 BW (geestesgesteldheid testateur)

• Art. 43 lid 6 Wet op het notarisambt (verscherpt toezicht)

• Art. 21 lid 1 Wet op het notarisambt (ministerieplicht)

Specifieke aandachtspunten bij sterfbedsituaties:
De notaris moet extra alert zijn op:

Medische aspecten:

• Invloed van medicatie op wilsvorming

• Effect van pijn op oordeelsvermogen

• Vermoeidheid en concentratievermogen

• Lucide momenten (“tussenpozen”)

Externe factoren:

• Aanwezigheid en invloed van familie/derden

• Tijdsdruk vanwege naderende dood

• Plotselinge wijzigingen in eerdere testamentaire wensen

• Druk van zorgverleners of omgeving

Beoordelingscriteria (HR 24 december 2021, ECLI:NL:HR:2021:1974):

• Begrijpt testateur de aard van de handeling?

• Overziet hij de omvang van zijn vermogen?

• Kan hij de gevolgen van zijn beslissingen overzien?

• Is er sprake van een vrije wilsvorming?

Praktische waarborgen:
De notaris dient:

• Een uitgebreid gesprek onder vier ogen te voeren

• Medische informatie op te vragen (met toestemming)

• Gespreksverslag en bevindingen vast te leggen

• Bij twijfel een arts/deskundige te raadplegen

• Eventueel een Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid te volgen

Tuchtrechtelijke aspecten (zie o.a. Kamer voor het Notariaat Amsterdam 21 juli 2020, ECLI:NL:TNORAMS:2020:15):

• Zorgvuldige dossiervorming vereist

• Verhoogde motiveringsplicht bij twijfel

• Doorvragen bij inconsistenties

• Vastlegging van alle relevante waarnemingen

Bewijsrechtelijke aspecten:

• Notariële akte levert dwingend bewijs op

• Tegenbewijs mogelijk (art. 157 Rv)

• Belang van goede vastlegging overwegingen

• Documentatie van wilsbekwaamheidstoets

Deze aanpak wordt ondersteund door:

• Jurisprudentie van de Hoge Raad

• Tuchtrechtelijke uitspraken

• KNB-richtlijnen

• Notariële literatuur (o.a. Melis/Waaijer)

Specifieke aandachtspunten voor de notariële praktijk:

• Vastlegging van tijdstip en duur gesprek

• Beschrijving fysieke en mentale toestand

• Documentatie van eventuele lucide momenten

• Motivering bij afwijking van eerder testament

Dit leidt tot een zorgvuldige afweging waarbij:

• Het zelfbeschikkingsrecht wordt gerespecteerd

• Misbruik wordt voorkomen

• De rechtszekerheid wordt gewaarborgd

• De notariële zorgplicht wordt vervuld

Inleiding

Het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op zijn sterfbed is een delicate en complexe taak voor een notaris. De notaris heeft hierbij een grote verantwoordelijkheid, aangezien een ongeldig verklaard testament ernstige gevolgen kan hebben voor de erfgenamen.

Wettelijke grondslag en jurisprudentie

De wettelijke grondslag voor de beoordeling van wilsbekwaamheid is met name te vinden in het Burgerlijk Wetboek. Hoewel de wet geen expliciete criteria geeft voor wilsbekwaamheid, zijn er wel algemene beginselen die van belang zijn. Daarnaast speelt de jurisprudentie een belangrijke rol bij de invulling van deze beginselen.

Factoren waar de notaris rekening mee moet houden:

• De aard van de beschikking:

• Complexiteit: Hoe complexer de beschikking, hoe hoger de eisen aan de wilsbekwaamheid.

• Emotionele beladenheid: Bij emotioneel beladen beschikkingen (bijvoorbeeld het onterven van een kind) is extra voorzichtigheid geboden.

• De omstandigheden waaronder de beschikking wordt gemaakt:

• Sterfbed: Het feit dat iemand op zijn sterfbed ligt, kan wijzen op verminderde wilsbekwaamheid.

• Invloed van anderen: Is de testateur onder druk gezet of beïnvloed door anderen?

• Medische situatie: Zijn er medische omstandigheden die de wilsbekwaamheid kunnen beïnvloeden, zoals medicijngebruik of een delier?

• De persoon van de testateur:

• Leeftijd: Hoewel leeftijd op zich geen bepalende factor is, kan het wel een indicatie zijn.

• Intellectuele vermogens: Zijn er aanwijzingen voor een verminderd intellectueel vermogen?

• Persoonlijkheid: Hoe is de testateur normaal gesproken?

De onderzoeksplicht van de notaris

De notaris heeft een onderzoeksplicht om vast te stellen of de testateur wilsbekwaam is. Deze onderzoeksplicht omvat onder meer:

• Een gesprek met de testateur: De notaris moet een gesprek voeren met de testateur om een indruk te krijgen van diens mentale toestand.

• Raadpleging van derden: Indien er twijfel bestaat, kan de notaris andere personen raadplegen, zoals familieleden, verzorgenden of artsen.

• Het raadplegen van medische gegevens: Met toestemming van de testateur kan de notaris medische gegevens opvragen.

Het belang van documentatie

Het is van groot belang dat de notaris zijn bevindingen zorgvuldig documenteert. Dit kan later van belang zijn als de wilsbekwaamheid van de testateur wordt betwist.

De gevolgen van een ontbrekende of onvoldoende beoordeling

Als een notaris onvoldoende onderzoek heeft gedaan naar de wilsbekwaamheid van de testateur en het testament wordt later nietig verklaard, kan de notaris aansprakelijk worden gesteld.

Conclusie

De beoordeling van de wilsbekwaamheid van een testateur op zijn sterfbed is een complexe taak die veel van de notaris vergt. De notaris moet rekening houden met een groot aantal factoren en zijn onderzoek zorgvuldig documenteren. Het is belangrijk om te benadrukken dat de wilsbekwaamheid een dynamisch begrip is, dat kan variëren afhankelijk van de omstandigheden.

Wilt u meer weten over:

• De specifieke criteria die de rechter hanteert bij de beoordeling van wilsbekwaamheid?

• De mogelijkheden om een testament aan te vechten op grond van een gebrek aan wilsbekwaamheid?

• De rol van de rechter in geval van een geschil over de wilsbekwaamheid?

Laat het me weten!

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed moet de notaris, conform het Nederlandse erfrecht, rekening houden met verschillende factoren om te waarborgen dat de testateur in staat is om een geldig testament te maken. Dit is van groot belang omdat een gebrek aan wilsbekwaamheid kan leiden tot de nietigheid van het testament op grond van artikel 4:39 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Hieronder worden de relevante overwegingen en de juridische grondslag uiteengezet.

Factoren waarmee de notaris rekening moet houden

Bewustzijn en besef van de testateur:
De testateur moet bewust zijn van het feit dat hij een testament opstelt en moet begrijpen wat de gevolgen daarvan zijn. Dit omvat:

• Het besef van de aard en omvang van het vermogen.

• Het begrip van de inhoud van het testament en de gevolgen voor de erfgenamen.

Geestelijke vermogens:
De testateur moet in staat zijn om redelijke beslissingen te nemen. Dit betekent dat hij:

• Niet lijdt aan een geestelijke stoornis die zijn oordeelsvermogen aantast (bijv. dementie, delirium of ernstige verwardheid).

• In staat is om zijn wil te vormen en uit te drukken.

Invloed van medicatie of ziekte:
De notaris moet nagaan of de testateur onder invloed is van medicatie, pijn of ziekte die zijn oordeelsvermogen zouden kunnen beïnvloeden. Dit is met name relevant bij een testateur op een sterfbed.

Druk of beïnvloeding door derden:
De notaris moet alert zijn op tekenen van onvrijwilligheid of beïnvloeding door derden. De testateur moet zijn wil vrijelijk kunnen uiten, zonder druk of manipulatie.

Documentatie en observatie:
De notaris moet zorgvuldig documenteren hoe hij de wilsbekwaamheid van de testateur heeft beoordeeld. Dit kan bijvoorbeeld door:

• Het stellen van gerichte vragen om het besef en begrip van de testateur te testen.

• Het vastleggen van de omstandigheden waarin het testament is opgesteld (bijv. aanwezigheid van getuigen of een arts).

Juridische grondslag

De beoordeling van wilsbekwaamheid is gebaseerd op de volgende juridische grondslagen:

• Artikel 4:39 BW:
  Dit artikel bepaalt dat een testament nietig is als de testateur op het moment van het opmaken van het testament niet wilsbekwaam was. Wilsbekwaamheid wordt gedefinieerd als de mogelijkheid om de betekenis van de verklaring te begrijpen en de wil te vormen.

• Jurisprudentie:
  Uit jurisprudentie volgt dat de notaris een zorgplicht heeft om de wilsbekwaamheid van de testateur te beoordelen. Enkele relevante arresten zijn:

• HR 20 januari 1989, NJ 1989, 469: Het Hof oordeelde dat de notaris moet nagaan of de testateur in staat was om zijn wil te vormen en uit te drukken.

• HR 12 februari 2010, NJ 2010, 143: Dit arrest benadrukt dat de notaris een actieve rol moet spelen bij het vaststellen van de wilsbekwaamheid, vooral in twijfelgevallen.

• Notariële beroepsregels:
  De Wet op het notarisambt en de Gedragsregels voor notarissen verplichten de notaris om zorgvuldig te handelen en de belangen van de testateur te beschermen. Dit omvat het zorgvuldig beoordelen van de wilsbekwaamheid.

• Medisch advies:
  In twijfelgevallen kan de notaris een arts inschakelen om de wilsbekwaamheid van de testateur te beoordelen. Dit is geen wettelijke verplichting, maar wel een aanbevolen praktijk, vooral bij testateurs op een sterfbed.

Praktische aanbevelingen voor de notaris

• Stel gerichte vragen: Vraag de testateur naar zijn vermogen, de relaties met erfgenamen en de redenen voor zijn beslissingen.

• Leg de omstandigheden vast: Documenteer de fysieke en mentale toestand van de testateur, eventuele aanwezigheid van derden en de omstandigheden waarin het testament is opgesteld.

• Schakel een arts in: Bij twijfel over de wilsbekwaamheid kan een arts worden gevraagd om een verklaring af te leggen.

• Gebruik getuigen: Laat het testament mede ondertekenen door getuigen die kunnen bevestigen dat de testateur wilsbekwaam was.

Conclusie

De notaris moet bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed rekening houden met factoren zoals het bewustzijn, de geestelijke vermogens, de invloed van medicatie of ziekte, en mogelijke beïnvloeding door derden. Dit is gebaseerd op artikel 4:39 BW, jurisprudentie en de notariële beroepsregels. De notaris heeft een zorgplicht om de wilsbekwaamheid zorgvuldig te beoordelen en te documenteren, en kan bij twijfel een arts inschakelen. Dit is essentieel om de geldigheid van het testament te waarborgen.