Waardering ChatGPT 4o – ****

Waardering ChatGPT 4o mini – ***

Waardering Claude – nog niet beoordeeld

Waardering Gemini – nog niet beoordeeld

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Lees het volledige antwoord

Nieuwe casusvraag:
Waar moet de notaris, conform het Nederlandse erfrecht, rekening mee houden bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed? Waar wordt dit op gebaseerd? Het antwoord is bedoeld voor een jurist.

Oude casusvraag:
Waar moet de notaris rekening mee houden bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed?

Ons antwoord:
(Tijdschrift Erfrecht 2022, afl. 6: Aandachtspunten voor de beoordeling van wilsbekwaamheid van een testateur op het sterfbed)

Het Stappenplan beoordeling wilsbekwaamheid ten behoeve van notariële dienstverlening wordt tot uitgangspunt genomen. Hier zijn echter geen specifieke handvatten of criteria opgenomen voor de beoordeling van de wilsbekwaamheid van de terminale testateur.

Er moet allereerst rekening mee worden gehouden dat de notaris een testateur aantreft wiens cognitieve functies zijn verstoord. Maar ook dat sterke gevoelens aanwezig kunnen zijn, die de beslisvaardigheid van de testateur in de weg staan. Verder moet er rekening mee worden gehouden dat het initiatief voor het maken van een testament van anderen kan komen. De terminale patiënt kan al snel een kwetsbare persoon blijken te zijn, die onder de dwingende invloed van derden diens wil niet zelfstandig kan vormen.

De notaris probeert zich verder een beeld te vormen van de complexiteit van de (familie)relaties van de testateur, diens vermogen en diens situatie. Als er tijd en gelegenheid is, neemt de notaris het eventuele eerdere testament van de testateur erbij om te beoordelen of de ­testateur op het sterfbed ingrijpende wijzigingen wil aanbrengen. Uiteraard beoordeelt de notaris ook de complexiteit van de regeling die nodig is om hetgeen de sterfbedtestateur wenst naar een uiterste wil te vertalen.

Als er geen sprake kan zijn van een regulier medisch (en/of psychologisch) onderzoek naar de wilsbekwaamheid, kan de notaris altijd proberen informatie te vragen bij de huisarts of het afdelingshoofd van het ziekenhuis waar de testateur is opgenomen. De notaris vraagt dan welke medicatie wordt gebruikt, of er sprake is van heldere momenten, en wat de spoedeisendheid van het passeren is. Er moet daarbij wel rekening worden gehouden met het gegeven dat het artsen en verpleegkundigen vanwege beroepsregels mogelijk niet vrijstaat om op alle vragen een antwoord te geven.

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur die op een sterfbed ligt, moet de notaris conform het Nederlandse erfrecht extra zorgvuldigheid betrachten en met een aantal factoren rekening houden. De wilsbekwaamheid is een essentieel vereiste voor het rechtsgeldig opstellen van een testament, zoals volgt uit artikel 4:42 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Wilsbekwaamheid betekent dat de testateur in staat moet zijn om de inhoud en de gevolgen van zijn handelingen, in dit geval het maken van een testament, te begrijpen en een weloverwogen beslissing te nemen.

Factoren waarmee de notaris rekening moet houden:
Bewustzijn van de fysieke en mentale toestand van de testateur:
De notaris moet zich ervan verzekeren dat de testateur op het moment van de testamentaire beschikking in staat is om de inhoud en de gevolgen van het testament te overzien. Dit is met name van belang op een sterfbed, waar de testateur mogelijk fysiek en/of mentaal verzwakt is. De notaris moet controleren of de testateur in staat is om rationele beslissingen te nemen, zonder dat zijn oordeel wordt beïnvloed door pijn, angst, medicijnen of andere gezondheidsfactoren.

Indrukken op het moment van ondertekening:
De notaris moet observeren hoe de testateur zich gedraagt tijdens het opstellen en ondertekenen van het testament. Tekenen van verwarring, inconsistentie of onvermogen om de inhoud van het testament te begrijpen, moeten een rode vlag zijn. Indien nodig kan de notaris meer uitleg of verduidelijking vragen om zeker te stellen dat de testateur daadwerkelijk begrijpt wat hij ondertekent.

Toetsing aan medische en feitelijke informatie:
De notaris kan, wanneer er twijfels zijn over de wilsbekwaamheid, medisch advies inwinnen of een arts raadplegen die bekend is met de toestand van de testateur. Het inroepen van een arts is een zorgvuldigheidsmaatregel om te bevestigen dat de testateur niet onder invloed staat van medicijnen of een aandoening die zijn oordeelsvermogen aantast.
In de rechtspraak, bijvoorbeeld het arrest HR 26 januari 1968 (ECLI:NL:HR:1968), is bevestigd dat de notaris zorgvuldig moet beoordelen of een testateur in staat is om zijn wil op een vrije en bewuste manier te vormen, waarbij de medische toestand van de testateur een rol kan spelen in de beoordeling.

Zelfstandige vorming van de wil:
De notaris moet erop toezien dat de testateur vrij en zonder ongewenste beïnvloeding van derden zijn wil kan bepalen. Dit betekent dat de notaris bijzondere aandacht moet besteden aan situaties van mogelijke dwang of druk van familieleden of anderen die aanwezig zijn tijdens het opstellen van het testament, vooral in kwetsbare omstandigheden zoals een sterfbed.
Het is een vereiste dat de notaris zorgt voor een vertrouwelijke omgeving waarin de testateur zijn wensen vrij kan uiten. De notaris kan bijvoorbeeld overwegen om familieleden of andere betrokkenen de kamer te laten verlaten tijdens het gesprek met de testateur.

Voldoende toelichting en uitleg aan de testateur:
Gezien de omstandigheden op een sterfbed is het van belang dat de notaris extra zorgvuldig is in het geven van uitleg aan de testateur over de gevolgen van het testament en het vastleggen van zijn wensen. Dit betekent dat de notaris actief moet controleren of de testateur de inhoud en de juridische gevolgen van het testament begrijpt, bijvoorbeeld door de inhoud duidelijk uit te leggen en de testateur vragen te stellen om te verifiëren dat hij de gevolgen van zijn keuzes kan overzien.

Aansluiten bij de levenssituatie van de testateur:
Het testament moet passen binnen het kader van de persoonlijke en levensomstandigheden van de testateur. De notaris moet beoordelen of de wensen van de testateur logisch voortvloeien uit zijn eerdere handelingen en levenservaring, of dat er een plotselinge en onverklaarbare verandering is die wijst op beïnvloeding of verminderde wilsbekwaamheid.

Grondslag in de wet en jurisprudentie:
Artikel 4:42 lid 1 BW bepaalt dat een testament vernietigbaar is wanneer het is opgesteld door een persoon die op dat moment niet in staat was om zijn wil te bepalen door een geestelijke stoornis. Dit artikel vormt de basis voor het belang van wilsbekwaamheid bij het opstellen van een testament.
In de jurisprudentie, zoals in bovengenoemd arrest, is benadrukt dat de notaris een zorgplicht heeft om de wilsbekwaamheid zorgvuldig te toetsen. De notaris moet in het bijzonder waakzaam zijn in situaties waarin de testateur op hoge leeftijd is, ziek is of op andere wijze in een kwetsbare situatie verkeert, zoals op een sterfbed.

Conclusie:
De notaris moet bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed rekening houden met de fysieke en mentale toestand van de testateur, mogelijke externe beïnvloeding, en moet controleren of de testateur daadwerkelijk de inhoud en gevolgen van het testament begrijpt. De grondslag hiervoor is te vinden in artikel 4:42 BW en de zorgvuldigheidsplicht die voortvloeit uit de rechtspraak. Indien er twijfels zijn over de wilsbekwaamheid, moet de notaris zorgvuldig handelen, mogelijk door medisch advies in te winnen of de testateur in een vertrouwelijke omgeving te spreken.

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed moet de notaris conform het Nederlandse erfrecht rekening houden met verschillende factoren. Deze beoordeling is cruciaal omdat de wilsbekwaamheid bepalend is voor de rechtsgeldigheid van een testament. De relevante wetgeving en jurisprudentie bieden een kader voor deze beoordeling.

Factoren bij de beoordeling van wilsbekwaamheid

Wilsbekwaamheid volgens de wet:
Artikel 4:3 van het Burgerlijk Wetboek (BW) stelt dat iemand wilsbekwaam is om een testament te maken, tenzij hij op het moment van het opmaken van het testament niet in staat is zijn wil te bepalen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij geestelijke stoornissen, bewustzijnsverlies of ernstige ziekte.

Psychische toestand:
De notaris moet rekening houden met de psychische toestand van de testateur. Dit houdt in dat hij moet beoordelen of de testateur in staat was om de gevolgen van zijn handelen te overzien. De notaris moet aandacht besteden aan:

• Het vermogen om het juridische karakter van de handeling te begrijpen.
• Het vermogen om een weloverwogen beslissing te nemen.
• Het in staat zijn om emoties en gedachten te structureren.

Onafhankelijke observatie:
Het is belangrijk dat de notaris kan observeren of de testateur in staat is om zijn wensen en bedoelingen op een duidelijke en consistente manier te verwoorden. De notaris kan bijvoorbeeld vragen stellen die de testateur aanmoedigen om zijn gedachten te delen over de inhoud van het testament.

Documentatie van de bevindingen:
De notaris dient zijn bevindingen over de wilsbekwaamheid zorgvuldig te documenteren. Dit kan helpen om eventuele toekomstige geschillen te voorkomen over de geldigheid van het testament. In de praktijk kan dit inhouden dat de notaris aantekeningen maakt over de gesprekken met de testateur en zijn observaties van diens gedrag.

Inschakelen van deskundigen:
In gevallen waar de wilsbekwaamheid ter discussie staat of twijfelachtig lijkt, kan de notaris overwegen om een deskundige, zoals een psychiater of een arts, in te schakelen. Dit kan extra waarborgen bieden voor de wilsbekwaamheid van de testateur.

Jurisprudentie en richtlijnen
De rechtspraak benadrukt dat de wilsbekwaamheid moet worden beoordeeld op basis van de specifieke omstandigheden van elk geval. Een leidend arrest is de uitspraak van de Hoge Raad in de zaak HR 24 januari 2003, ECLI:NL:HR:2003, waarin de Hoge Raad het belang van de individuele beoordeling van de wilsbekwaamheid van een testateur opmerkte.
Ook de notariële praktijkrichtlijnen geven aanwijzingen over hoe notarissen met wilsbekwaamheid moeten omgaan, vooral in situaties waarin de testateur zich in een kwetsbare positie bevindt.

Conclusie
De notaris moet bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed rekening houden met de psychische toestand van de testateur, de mogelijkheid om juridische gevolgen te begrijpen, en de noodzaak van onafhankelijke observatie. Deze beoordeling is gebaseerd op artikel 4:3 BW, jurisprudentie, en notariële richtlijnen. Een zorgvuldige en objectieve benadering is cruciaal voor de geldigheid van het testament en de bescherming van de rechten van de betrokken partijen.

Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed moet de notaris rekening houden met verschillende juridische en praktische aspecten. Deze beoordeling is cruciaal voor de geldigheid van het testament. Hieronder volgt een analyse van de relevante overwegingen, gebaseerd op wetgeving, jurisprudentie en notariële praktijk:

Wettelijk kader:

• Art. 3:33 BW: Een rechtshandeling vereist een op een rechtsgevolg gerichte wil die zich door een verklaring heeft geopenbaard.
• Art. 3:34 BW: Een geestelijke stoornis is alleen dan een beletsel voor de geldigheid van een rechtshandeling, wanneer de stoornis een redelijke waardering van de betrokken belangen belette of wanneer de verklaring onder invloed van die stoornis is gedaan.
• Art. 4:55 lid 1 BW: Een uiterste wilsbeschikking is alleen geldig wanneer de erflater zijn wil heeft bepaald zonder dat misbruik is gemaakt van zijn geestelijke toestand.

Jurisprudentie:

• HR 24 december 2004, ECLI:NL:HR:2004
  (Erven Oerlemans): De Hoge Raad bevestigde dat voor de geldigheid van een uiterste wilsbeschikking vereist is dat de testateur zijn wil kon bepalen en de betekenis van de door hem afgelegde verklaringen kon begrijpen.
• HR 5 februari 2016, ECLI:NL:HR:2016:206: De Hoge Raad oordeelde dat bij de beoordeling van de wilsbekwaamheid alle omstandigheden van het geval moeten worden meegewogen, waaronder de inhoud van de uiterste wilsbeschikking, de mate waarin deze afwijkt van eerdere beschikkingen en de mate waarin de testateur de gevolgen van zijn handelen kon overzien.

Notariële richtlijnen:
De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) heeft richtlijnen opgesteld voor het beoordelen van wilsbekwaamheid, waaronder het “Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid” (2006, geactualiseerd in 2013).

Specifieke aandachtspunten voor de notaris:

• Medische toestand:
  De notaris moet de algehele medische toestand van de testateur in acht nemen, inclusief eventuele medicatie die van invloed kan zijn op de cognitieve functies. Bij twijfel over de wilsbekwaamheid kan de notaris een onafhankelijk medisch oordeel inwinnen.
• Cognitieve functies:
  De notaris moet beoordelen of de testateur in staat is de inhoud en gevolgen van het testament te begrijpen. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van open vragen om de testateur zijn wensen in eigen woorden te laten formuleren.
• Vrije wilsvorming:
  De notaris moet alert zijn op mogelijke beïnvloeding door derden, wat in een sterfbed-situatie een verhoogd risico kan vormen. Het is raadzaam om de testateur alleen te spreken, zonder aanwezigheid van familieleden of andere belanghebbenden.
• Consistentie met eerdere wensen:
  Indien er eerder een testament is opgemaakt, moet de notaris nagaan of de nieuwe wensen consistent zijn met eerdere verklaringen. Grote afwijkingen kunnen een aanleiding zijn voor nader onderzoek naar de wilsbekwaamheid.
• Complexiteit van de wilsbeschikking:
  De notaris moet beoordelen of de complexiteit van de gewenste beschikkingen in overeenstemming is met de cognitieve capaciteiten van de testateur op dat moment.
• Documentatie:
  Het is cruciaal dat de notaris zijn bevindingen en overwegingen zorgvuldig documenteert, inclusief de gehanteerde methoden om de wilsbekwaamheid vast te stellen. Deze documentatie kan van groot belang zijn bij eventuele latere betwisting van het testament.
• Tijdsdruk:
  De notaris moet een balans vinden tussen de urgentie van de situatie en de zorgvuldigheid van de beoordeling. Bij ernstige twijfel over de wilsbekwaamheid kan de notaris besluiten zijn diensten te weigeren, ondanks de tijdsdruk.
• Getuigen:
  In sommige gevallen kan het raadzaam zijn om getuigen bij het gesprek aanwezig te laten zijn, die later kunnen verklaren over de geestestoestand van de testateur.

Conclusie:
Bij het beoordelen van de wilsbekwaamheid van een testateur op een sterfbed moet de notaris een zorgvuldige afweging maken, gebaseerd op wettelijke vereisten, jurisprudentie en professionele richtlijnen. De notaris dient zich ervan te vergewissen dat de testateur in staat is zijn wil te bepalen, de gevolgen van zijn handelen kan overzien, en niet onder ongeoorloofde invloed staat. De beoordeling moet worden gebaseerd op een combinatie van juridische, medische en praktische overwegingen, waarbij de specifieke omstandigheden van het geval leidend zijn. Zorgvuldige documentatie van het beoordelingsproces is essentieel, zowel voor de rechtszekerheid als voor eventuele latere juridische toetsing.

De beoordeling van wilsbekwaamheid op sterfbed door de notaris: een juridisch kader

Inleiding
Het opstellen van een testament op sterfbed is een bijzondere situatie die bijzondere juridische vragen oproept. Een cruciale vraag daarbij is of de testateur, de persoon die het testament opstelt, nog wel wilsbekwaam is. De notaris speelt hierbij een belangrijke rol, maar waar moet hij of zij precies op letten?

Wilsbekwaamheid: wat betekent dat?
Wilsbekwaamheid betekent dat iemand in staat is om zijn of haar wil te bepalen en deze op een redelijke wijze kenbaar te maken. Om wilsbekwaam te zijn, moet iemand:

• Zich bewust zijn van de strekking van zijn handelen: De testateur moet begrijpen wat de gevolgen zijn van het maken van een testament.
• In staat zijn om een redelijke afweging te maken: De testateur moet in staat zijn om de verschillende belangen af te wegen en een weloverwogen keuze te maken.
• Niet onder invloed zijn van externe factoren: De testateur mag niet onder druk staan of beïnvloed worden door anderen.

De rol van de notaris
De notaris heeft een belangrijke taak bij het vaststellen van de wilsbekwaamheid. Hij of zij moet er zorg voor dragen dat het testament op een zorgvuldige wijze tot stand is gekomen en dat de testateur op het moment van het opstellen van het testament daadwerkelijk wilsbekwaam was.

Waar moet de notaris op letten?
De notaris moet bij de beoordeling van de wilsbekwaamheid rekening houden met verschillende factoren, waaronder:

• De aard van de ziekte: Bepaalde ziektes kunnen invloed hebben op de cognitieve vermogens van een persoon.
• De medicatie: Medicijnen kunnen bijwerkingen hebben die de wilsbekwaamheid kunnen aantasten.
• De complexiteit van het testament: Een complex testament vereist meer van de cognitieve vermogens van de testateur.
• Het gedrag van de testateur: De notaris moet letten op het gedrag van de testateur tijdens het gesprek. Is de testateur verward, afgeleid of moeilijk te begrijpen?
• De aanwezigheid van anderen: De aanwezigheid van andere personen kan invloed hebben op de wilsuiting van de testateur.

Juridische grondslag
De verplichting voor de notaris om de wilsbekwaamheid te beoordelen, is niet expliciet in de wet opgenomen. Wel is het een uitwerking van de algemene zorgplicht die de notaris heeft jegens zijn cliënt. Daarnaast is het een uitwerking van het beginsel van de vrije beschikking over vermogen, waarbij de wetgever er vanuit gaat dat een testament slechts geldig is als het op een vrije en weloverwogen wijze tot stand is gekomen.

Conclusie
De beoordeling van de wilsbekwaamheid van een testateur op sterfbed is een complexe taak voor de notaris. De notaris moet daarbij rekening houden met verschillende factoren en een afweging maken tussen enerzijds de wens van de testateur om zijn vermogen te verdelen en anderzijds de bescherming van de belangen van de erfgenamen.

Let op: Dit is een complex juridisch onderwerp. Het is daarom raadzaam om altijd juridisch advies in te winnen als u vragen heeft over de wilsbekwaamheid of het opstellen van een testament.

Wilt u meer weten over een specifiek aspect van dit onderwerp?
Ik kan u bijvoorbeeld meer vertellen over:

• De gevolgen van een vaststelling dat de testateur niet wilsbekwaam was;
• De rol van de arts bij de beoordeling van de wilsbekwaamheid;
• De mogelijkheid om een testament aan te vechten op grond van gebrek aan wilsbekwaamheid.